Manager of the Crimean Tatar Resource Center Zarema Bariieva spoke at the 21st session of the UN Permanent Forum on Indigenous Peoples in the framework of item 5a “Dialogue of the Forum with indigenous peoples.”. In her speech, she spoke about the situation of the Crimean Tatar language in the occupied Crimea, as well as what the CTRC is doing to preserve and develop the language of the indigenous people of Ukraine.
Çıqışnıñ metini
Rusiye Qırımnı işğal etkeninden berli yarımadada orta tasil oquv yurtlarında qırımtatar tilini ögrenüvnen bağlı vaziyet bayağı fenalaştı. Mektep memuriyetleri qırımtatar tilli sınıflarnı açmamaq içün bir sıra sebep qıdırıp tapalar ve böyle etip, Ukraina tamır halqnıñ balalarını öz ana tilinde tasil almaq haqqından mahrum qaldıralar.
Qırım işğaliniñ 8 yılı devamında qırımtatar tilinde tasil alıp barılğan sınıflarnıñ sayısı bayağı eksildi. Demek ki, daha az balanıñ öz tuvğan tilini ögrenmek imkãnı olacaq. Böyle etip, 2013 senesi 384 sınıf olsa, 2022 senesi tek 119 sınıf qaldı.
22 aprel künü Qırım hakimiyetiniñ sahte temsilcileri Eski Qırımdaki Amet-Han Sultan adında 2-nci mektebini qapatmaq niyetini bildirdiler. Mezkür mektepni şeherdeki diger-yunan mektebinen birleştirmege istediler.
İşğalcı hakimiyet qırımtatar tilini resmiy şekilde devlet tili olaraq tanısa da, resmiy sayt sahifelerniñ qırımtatar variantı yoq, vesiqalar tek rus tilinde toldurıla, mahkemelerde ana tilini qullanmağa yasaq eteler, öz tilinde qonuşqan hadimlerni işten boşatmasınen qorquzmalar da yüz bergeni belli.
Ukrainağa qarşı cenk başlanmasınen işğalcı hakimiyet mektep müdirlerni rusiye tasil sistemasına keçmege mecbur eteler. Misal olaraq, Novoalekseyevka şehrinde 1-inci mektepte tintüv keçirildi ve mektep müdiri ise hayat havfı olğanından yaşağan yerini terk etmege mecbur oldı.
BMT(OON) General Assambleyası 2022 senesinden 2023 senesine qadar dünya cemaatçılıqnı bir çoq tamır halqlarnıñ tilleri müşkül vaziyette bulunğanına diqqatlarını celp etmek maqsadınen dünya tamır halqlarnıñ onyıllığı olaraq ilãn etken edi. Yazıq ki, işğalcı hakimiyet tilniñ inkişafına yardım etmek yerine, aksine keder ete.
Ukraina hakimiyeti qırımtatar Milliy Meclisi ile birlikte Ukrainada qırımtatar tiliniñ inkişaf kontseptsıyasını işlep çıqardı, faqat cenk başlağanından mezkür esnas mecburen toqtatıldı.
Öz nevbetinde Qırımtatar resurs merkezi tarafından 2019 senesi insan haqları deklaratsıyası qırımtatar tiline tercime etilgen edi ve BMT(OON) resmiy saytında yerleştirilgen edi. 2021 senesi insan haqları Avropa Konventsıyasını da qırımtatar tiline tercime ettik.
Tamır halqlar tilleriniñ halqara onyıllığı boyunca Global areketler planı üzerinde çalışmalarda iştirak etmege hazırmız.
Soñunda dünya tamır halqlar temsilcilerine Ukrainağa qarşı Rusiyeniñ şiddetini takbih etkenleri içün minnetdarlıq bildirmege isteyim.
Dünya tamır halqlarnı Ukrainağa qarşı şiddetni toqtatmaq içün RF-na basqını arttırmağa çağıram.