Cuma künü, boş aynıñ 20-de Qırımtatar Maaliy Merkeziniñ hadimleri ve ekspertleri Qırımnıñ suv menbalarını satellitten yapılğan resimler vastasınen nezaret etüvniñ neticelerini taqdim ettiler. Tedqiqatnıñ neticelerine binaen, Qırımda büyük suv havuzlarnıñ deerlik episinde suv küzgüsiniñ meydanlığı eksilmektedir. 2015 senesinden başlap, 2020 senesine qadar suv küzgüsi meydanlığınıñ eksilmesi ortalama 32% teşkil ete: suv havuzlarında 43% ve göllerde 25%.
Tedbirde çıqışta bulunğan qonuşmacılar:
Eskender Bariyev – Qırımtatar Maaliy Merkezi idaresiniñ yolbaşçısı, Qırımtatar Milliy Meclisiniñ azası.
Qırımtatar Maaliy Merkezi yanında Qırımda etraftaki müitni qorçalav ve turğun inkişaf etüv boyunca ekspertler şurasınıñ azaları:
Tetâna Kuçma – agroekologiya ve tabiatnı işletüv İnstitutınıñ yetekçi ilmiy hadimi;
Yevgen Hlobıstov – Kyıvo-Mogılânska akademiyasında ekologiya kafedrasınıñ professorı, Ukraina iqtisadiy ilimleri Akademiyasınıñ akademigi.
Eskender Bariyev qayd etkenlerine köre, Qırımnı 2014 senesi işğal etken Rusiye Federatsiyası Qırım ealisiniñ suv ile temin etilmesi boyunca semereli strategiya azırlamadı.
''2014 senesinden berli Rusiye Federatsiyasınıñ Qırımdaki hocalıq faaliyeti yarımadada mevcut olğan suv yedeklerine degil de, Şimaliy-Qırım kanalından kelecek suvnıñ beklenmesine esaslana edi'', – dep qayd etti QMM idaresiniñ yolbaşçısı.
Onıñ fikirince, Qırım Rusiye Federatsiya tarafından vaqtınca işğal etilgen soñ, Aqyar ile beraberlikte Qırım yarımadasınıñ ealisi qanunsız şekilde 2,5 milliondan eñ azından 3,5 millionğace arttırıldı. Bundan ğayrı, dep qayd ete Bariyev, 2014 senesinden berli Rusiye Federatsiyasından köçürilgen vatandaşlar içün Rusiye tarafından büyük miqdarda çoq qatlı evler quruldı, yañı istisal saaları, işhaneler teşkil etildi, bu cümleden, eki yañı elektrik stantsiyası ve qoşma energetik resurslar talap etken infraterkip obyektleri, ilk nevbette avtomobil yolları quruldı.
''Bundan ğayrı, 2014 senesinden başlap, bu küngece üstten aqqan Qırım havuzlarında kerekli suv acimini qorçalamaq içün bir de bir işler yapılmağan. Bu vaqıtqace toqunamaz yedeklerge ait olğan qoşma suvaltı menbaları açılıp, işletilmege başladı. Yeraltı suvlarnıñ toplanmasına 2014 senesi başlanğan ''Tavrida'' avtomobil yolunıñ qurulması esnasında dağ qatlamlarınıñ açılması menfiy tesir etti'', – dep ikâye etti Eskender Bariyev.
Tetâna Kuçma malümatlarnıñ taze resimlerni üç künde bir yapqan ''Sentinel-1'' radar satellitten alınğanını haber etti.
Onıñ aytqanına köre, 2015 senesinden başlap, 2020 senesine qadar suv küzgüsi meydanlığınıñ eksilmesi ortalama 32% teşkil ete: suv havuzlarında 43% ve göllerde 25%.
Alınğan malümatqa köre, 2015 senesinden berli Taygan ve Qarasuv havuzlarınıñ suv küzgüsi tahminen 30% eksildi. Aqmescit suv havuzınıñ meydanlığı da bayağı eksilgen.
Yarımadadaki suv resurslarını nezaret etüv esnasında 2010 senesinden 2014 senesi qadar ve 2015 senesinden 2019 senesinece ortalama yağanaqlarnıñ miqdarı, 2020 senesiniñ yazında buvlanuvnıñ şiddeti, topraqnıñ sıcaqlığı, qıya demografik köstergiç olaraq aydınlatuv indeksiniñ deñişüvi diqqatqa alınğan edi.
Tediqatnıñ neticesinde Qırımatar Maaliy Merkeziniñ ekspertleri aşağıdaki hulâsalarğa irişti:
1. 2015 senesi ile qıyaslağanda, Qırımda büyük suv havuzlarnıñ deerlik episinde suv küzgüsiniñ meydanlığı eksilmektedir. Em de quruğan suv havızlarınıñ ortalama meydanlığı (45%) göllerde eksilgen suv küzgüsiniñ meydanlığına (25%) köre daa büyük. Diger taraftan, tabiy göllerniñ suvastı suv menbaları olmağa mümkün, amma tabiy suv obyektlerinde ve suniy gidrotehnik tesisatlarında (suv havuzlarında) eksilgen suv küzgüsindeki farqı suv resurslarını yönetüv şekili suv yedekleriniñ taqsim etilmesine tesir ete bilgenini köstere.
2. Bundan ğayrı, havuzlardaki suv ne qadar tez quruğanını ve suv resurslarnıñ taqsim etilüvine tesir etken muim faktorlar olaraq, 2020 senesiniñ yazı devamında yağğan yağanaqlarnıñ miqdarı, buvlanuv kibi klimatik köstergiçlerniñ qıyaslanması havuzlarnıñ quruğanına klimatik sebeplerden ğayrı başqa sebepler de tesir etkenini köstere. Böyleliknen, kimerde yağanaqlar büyük miqdarda yağğan, avası pek sıcaq olmağan ve buvlanuv az olğan topraqlarda bile, misal olaraq, Aqmescit suv havuzında suv küzgüsiniñ meydanlığı bayağı eksilgen edi.
3. Suv obyekleriniñ sıñırlarında suv indeksiniñ yaz devirinde çoq yıllar devamında bergen deñişmelerniñ talil etilmesi 2013-2020 seneleri devamında suv indeksi, böyleliknen, suv küzgüsiniñ meydanlığı da eksilgenini köstere, em de eksilüv 2015 ya da 2016 senesinden başlanğandır.
4. Suv yedeklerine tesir etken faktorlarnıñ daa tafsilâtlı şekilde tedqiq etilmesi içün ayrı suv obyektlerniñ gidrologik tertibi, yerastı nezaret etüv malümatları, yerastı ve yeraltı suv aluv seviyesinen beraber tedqiq etilmelidir.